دنیای اهریمن

در اوستای گاهانی دیوان دسته ای از خدایان کهن آریایی هستند که به وسیله ی زردشت از مقام خدایی خود پایین آمده و به موجوداتی از تبار اهریمن به نام دیو دگرگون می شوند. این اندیشه در اوستای نو و سنگ نوشته ی خشایارشا ادامه می یابد و خدایان کشورهای دشمن و پیروان آنها نیز دیو و دیوپرست و پرستشگاه های آنان دیودان خوانده می شوند.
در اوستای نو به ویژه وندیداد واژه ی دیو گسترش معنایی فراوانی یافته و دسته های دیگری به این دیوخدایان افزوده می شود. مهاجمین و مردمان کشورهای همسایه، انسان های دارای ناهنجارهای اخلاقی، ویژگی های پلید و زشت انسانی و همچنین عناصر ویرانگر طبیعت نیز در گروه دیوان قرار می گیرند.
گسترش دنیای دیوان باعث می شود تا آنها برای شناخته شدن، در یک ساختار کیهان شناسی جای بگیرند. این ساختار کیهانی می تواند با نظم حاکم بر آفرینش اورمزدی برابر باشد؛ یعنی اورمزد، امشاسپندان و ایزدان در برابر اهریمن، سرْدیوان و دیوان. در این راستا به اهریمن به عنوان سرکرده ی تمام دیوان صفتِ « دیوان دیو» داده می شود. این صفت که بیانگر پیوند ناگسستنی دیوان با اهریمن است باعث شده تا تمامی دیوان به عنوان کارگزاران و دستیاران اهریمن شناخته شوند. همچنین اندیشه، گفتار، کردار و ویژگی های اهریمنی را بپذیرند و در ساختار موجوداتی با توانایی ها و کردارهای اهریمنی آشکار گردند.
همزمان با روند رو به گسترش دیوسازی از هر آنچه مخالف آیین رسمی مزدیسنایی است و بزرگتر شدن دسته های گوناگون دیوان، نیروی اهریمن و جایگاه و کارکردهای او نیز گسترش می یابد. نیرو گرفتن اهریمن از یک سو و گسترش دنیای دیوان از سوی دیگر در گذر از متون اوستایی به متون پهلوی دنیای ویژه ای برای اهریمن و دیوان به وجود می آورد. این دنیای اهریمن برابر با وارونگی دنیای اورمزد و آفرینش اوست. در حقیقت این دنیا به عنوان ضد آفرینشِ آفرینش اورمزد شناخته می شود.
منبع: اکبری مفاخر، آرش؛ (1389) درآمدی بر اهریمن شناسی ایرانی، تهران: ترفند